AN X, 51

Przy pewnej okazji Zrealizowany mieszkał w Savatthi w Gaju Jeta w Parku Anathapindiki. Tam Zrealizowany odezwał się do mnichów tak: „Mnisi!” „Czcigodny panie”, odpowiedzieli ci mnisi. Zrealizowany rzekł to:

„Mnisi, mnich który jest nieobeznany z drogach umysłów innych [powinien się trenować]: 'Będę obeznany z drogami mojego własnego umysłu'. To w ten sposób powinniście się trenować.

A jak mnich jest obeznany z drogami swego własnego umysłu? To tak jak kiedy kobieta czy mężczyzna – młody, młodzieńczy, cieszący się ozdobami – spojrzeliby na swe odbicie w czystym, jasnym lustrze czy w misie czystej wody. Gdyby zobaczyli jakiś pył czy zanieczyszczenie, podjęliby wysiłek by to usunąć. Ale gdyby nie zobaczyli żadnego pyłu czy zanieczyszczenia, byliby zadowoleni z tego powodu; i z ich spełnionymi oczekiwaniami, pomyśleliby: 'Jak dobrze, że jestem czysty!' Tak też, samo-egzaminacja jest bardzo pomocna dla mnicha [by wzrósł] w korzystnych cechach:

'Czy często skłaniam się ku pożądaniu, czy jestem bez pożądania? Czy często skłaniam się ku złej woli, czy jestem bez złej woli? Czy często ulegam ospałości i stanom letargicznym, czy jestem wolny od ospałości i stanów letargicznych? Czy jestem często niespokojny, czy spokojny? Czy często nawiedzają mnie wątpliwości, czy jestem wolny od wątpliwości? Czy często jestem zagniewany, czy bez gniewu? Czy mój umysł jest często skalany czy bez skalań? Czy moje ciało jest często wzburzone czy niewzburzone? Czy jestem często leniwy czy energiczny? Czy często jestem nieskoncentrowany czy skoncentrowany?

Jeżeli podczas takiej samo-egzaminacji mnich wie: 'Często skłaniam się ku pożądaniu, ku złej woli, ulegam ospałości i stanom letargicznym, jestem często niespokojny, nawiedzają mnie wątpliwości, jestem zagniewany, mój umysł jest często skalany, ciało wzburzone, jestem często leniwy i nieskoncentrowany', powinien on pobudzić u siebie nadzwyczajną chęć, wysiłek, energię, entuzjazm, wytrwałość, uważność i jasne pojmowanie by porzucić te niekorzystne cechy. Tak jak ktoś kogo ubranie czy głowa płonęłyby, pobudziłby u siebie nadzwyczajną chęć, wysiłek, energię, entuzjazm, wytrwałość, uważność i jasne pojmowanie by wygasić swe ubranie czy głowę, tak też ten mnich powinien pobudzić u siebie nadzwyczajną chęć, wysiłek, energię, entuzjazm, wytrwałość, uważność i jasne pojmowanie by porzucić te niekorzystne cechy.

Ale jeżeli po takiej samo-egzaminacji, mnich wie: Jestem często bez pożądania, złej woli, wolny od ospałości i stanów letargicznych, spokojny, bez wątpliwości, gniewu, z nieskalanym umysłem, niewzburzonym ciałem, energiczny i skoncentrowany', powinien on bazować na tychże korzystnych cechach i uczynić dalszy wysiłek by osiągnąć wyczerpanie skaz”.