Zmysłowe przyjemności trwają krótko i są kosztowne, inaczej niż przyjemności wyrzeczenia. Oto jak przygotowany zostaje grunt pod fundamenty Nauki Buddy. Umysł tak postrzegający, zdolny jest do wglądu w to o czym właściwie są Cztery Prawdy. Nieubłagana przemijalność doświadczenia jest już odczuwalna. Na pytanie co jest fundacją Nauki Buddy odpowiedź brzmi: Cztery Szlachetne Prawdy. Stanowią one temat jego pierwszego kazania wygłoszonego w Benares. Oto one:
Oto ta Szlachetna Prawda o Cierpieniu: narodziny są cierpieniem, starość jest cierpieniem, choroba jest cierpieniem, śmierć jest cierpieniem, żal, płacz i rozpacz są cierpieniem. Stowarzyszenie się z tym co nie lubiane jest cierpieniem, rozłąka z tym co ukochane jest cierpieniem, nie uzyskanie tego co się pragnie jest cierpieniem, w skrócie, pięć agregatów (doświadczenia) jako obiekty założenia są cierpieniem. Oto ta Szlachetna Prawda o Powstaniu Cierpienia: to pragnienie, generujące przyszłe istnienie, z towarzyszącymi mu rozkoszą i chciwością, rozmiłowaniem to w tym to w tamtym, to jest, pragnienie zmysłowych przyjemności, pragnienie istnienia, i pragnienie nie-istnienia. Oto ta Szlachetna Prawda o Wstrzymaniu Cierpienia: to jest, odsuniecie, opuszczenie i wstrzymanie tego samego pragnienia, zaprzeczenie mu, rezygnacja z niego, pozostawienie go w tyle, odrzucenie pragnienia. Oto ta Szlachetna Prawda o Drodze Prowadzącej do Wstrzymania Pragnienia, to jest Ośmioraka Szlachetna Ścieżka, mianowicie, właściwy pogląd, właściwe myślenie, właściwa mowa, właściwe działanie, właściwe środki utrzymania, właściwy wysiłek, właściwa uważność, właściwa koncentracja.
Ta fundacja jest niepodważalna, ponieważ nie spoczywa na metafizycznej teorii, czy spekulacji czy dogmacie, ale na aktualnym doświadczeniu, odartym z niedających się zweryfikować hipotez. To na tej pewnej fundacji oparta jest cała struktura buddyjskiej etyki. To perfekcyjna wizja Buddy, ukazująca jak człowiek i świat w którym żyje, wzajemnie na siebie oddziaływają. Trafność tej wizji jest bezpośrednio dostrzegana przez myślącego człowieka, i wymusza na nim prowadzenie moralnego życia, jeżeli chce uniknąć cierpienia, tak jak wiedza uzyskana przez dziecko o tym jak parzy ogień, powstrzymuje je od włożenia ręki w płomienie. Jest też on pobudzany i przynaglany do duchowego rozwoju i osiągnięcia celu ostatecznej błogości - przez świadectwo tych, którzy to zrealizowali.
Teistyczne religie cieszą się prowadzeniem moralnego życia dzięki przykazaniom, z podstawowym argumentem wysuwanym za ich przestrzeganiem, że człowiek winien jest posłuszeństwo z wdzięczności dla swego stwórcy. Z tego też często dowodzi się, że dobre i moralne życie jest nieuniknienie związane z Kreatorem - Bogiem. Budda pokazuje jak złudne jest to założenie. I znów, próby zbudowania systemu etyki na bazie współczesnej nauki, niezależnie od koncepcji Boga stworzyciela świata, są wiążące, gdyż prawdziwe naukowe dane nie są ani moralne ani niemoralne; i zobowiązują do wprowadzenia jakiejś obcej doktryny, takiej jak Imperatyw Kategoryczny - postulowanej subiektywnej zdolności zakładającej bezpośrednie postrzeganie obiektywnego obowiązku do wykonania, bez konieczności usprawiedliwienia tego. Tu nie dające się przezwyciężyć kłopoty, nierozłącznie związane z takimi nie podlegającymi weryfikacji tezami są przez Buddę omijane, który w swej czystej i jasnej wizji pokazuje, że nie ma potrzeby hipotetycznych zdolności percepcyjnych by rekomendować Dobre Życie. Cztery Szlachetne Prawdy, jak powiedzieliśmy, są fundacją buddyjskiej struktury etycznej. Bazuje ona nie na boskim objawieniu, nie na dogmacie, nie na hipotezach, ale na dających się zweryfikować faktach doświadczenia, obiektywnych i subiektywnych.
Świat doświadczenia (niezależnie czy niebiański czy ten ziemski) Budda znajduje niesatysfakcjonującym, ponieważ nie da się w nim odszukać niczego co byłoby rzeczywiście trwałym schronieniem, przed uniwersalnym nurtem zmian i powstawania. To pierwsza prawda. Subiektywny akt pragnienia, zakładającego i odrzucającego liczne aspekty pięciu agregatów doświadczenia tworzy prawdę o powstaniu cierpienia, (pragnienie samo wchodzi w obręb agregatu determinacji). To manifestuje się w formie pożądania i nienawiści, chciwości i mdłości, działając jako kamma, która utrzymuje pięć agregatów doświadczenia w dynamicznym procesie zmiany i kontynuacji zwanym "życiem". To druga prawda. Obiektywne doświadczenie, Prawda o Cierpieniu jest jak klatki na taśmie filmowej: pragnienie animuje je jak obroty taśmy przez projektor na ekran, i cały proces pięciu agregatów determinujących doświadczenie jest jak ruchomy film, widziany przez świadomą publiczność. Wstrzymanie tego pragnienia z konsekwentnym wstrzymaniem procesu pięciu agregatów, to nie-determinowana Nibbana. To wstrzymanie całego cierpienia, najwyższa z możliwych błogość w porównaniu do której błogosławieństwo jakiegokolwiek nieba (nawet niematerialnego - arupa) jawi się jako bezwartościowe, gdyż nie trwa wiecznie. Nibbana może być poznana tylko przez osobistą realizację, na drodze rozwoju Ścieżki do niej prowadzącej. Realizacja nieodwołalnie transformuje i oczyszcza charakter. To trzecia prawda. Droga na której przeciętny człowiek może interpretować swoje doświadczenie, organizować swoje życie i uspokajać swą mentalną postawę, w celu realizacji wstrzymania i osiągnięcia niezachwianej błogości, czyniąc ją faktyczną, to Ośmioraka Szlachetna Ścieżka. To czwarta prawda.
Czasami pada pytanie, czy osiągniecie poziomu arahata nie jest celem egoistycznym. Gdyby oznaczało to jakiś rodzaj nadrzędnego nieba, gdzie człowiek kontynuuje swe osobiste życie i cieszy się przyjemnościami jakkolwiek wysublimowanymi, odpowiedź byłaby "tak". Ale finałowe osiągniecie Nibbany, stanie się arahatem nie oznacza nic z tych rzeczy. To eliminacja koncepcji, koniec egoizmu, samo-powstawania i zniesienie wyobrażenia "jestem".
Upasiva spytał: Kiedy arahat odszedł, czy już dłużej nie istnieje? Lub czy trwa po wsze czasy? Budda odpowiedział: Upasivo, nie ma miary na tego kto tak odszedł. Nie ma w nim nic przez co mógłby być opisany. Kiedy wszelkie idee zostały zniesione, wszelkie drogi opisu zostały zniesione.
Ośmioraka Szlachetna Ścieżka jest buddyjskim kodeksem moralnym i etycznym. Jeżeli człowiek wybrał tą ścieżkę, to jego obowiązkiem, o ile możemy tu użyć tego terminu, jest ustawić ją na pierwszym miejscu, co przybiera formę nieugiętego dążenia do celu. Jego sukces w osiągnięciu celu jest prawdziwą zachętą, jedyną i prawdziwą nadzieją dla innych w świecie, ciągle uchwyconych w kolisku istnienia, powtarzającego się cyklu narodzin, starości i śmierci. Człowiek który zrealizował poziom arahata, trzyma wrota otwarte dla innych. Jest on najmniej egoistycznym ze wszystkich ludzi.
Oto krótkie objaśnienie ścieżki: WŁAŚCIWY POGLĄD (zrozumienie czterech szlachetnych prawd). WŁAŚCIWE MYŚLENIE (myśli wyrzeczenia nie-złej woli, nie-krzywdzenia obejmują Wiedzę) WŁAŚCIWA MOWA (powstrzymanie się od kłamstwa, oszczerstw, obrazy i obmowy). WŁAŚCIWE ŚRODKI UTRZYMANIA (pięć rodzajów handlu, w które człowiek świecki nie powinien się angażować: handel bronią, żywymi istotami, mięsem, alkoholami i truciznami) obejmują Etykę. WŁAŚCIWY WYSIŁEK (nie wywoływanie niepowstałego zła, zaniechanie powstałego zła, wywołanie niepowstałego dobra i rozwój, utrzymanie i doskonalenie powstałego dobra. WŁAŚCIWA UWAŻNOŚĆ (kontemplacja doświadczenia takim jakim jest, mianowicie kontemplacja ciała jako ciała, uczuć jako uczuć, umysłu jako umysłu, mentalnych obiektów (idei) jako mentalnych obiektów, i WŁAŚCIWA KONCENTRACJA (cztery rodzaje absorpcji) lub jednoczenie umysłu obejmują koncentrację. Jak tetrapod zawsze stoi na gruncie, jakkolwiek upadnie, tak i cztery prawdy są zawsze do zastosowania jako przewodnik pomocny do osądu, w każdym doświadczeniu. To standard dzięki któremu człowiek może, idąc przez życie w jakichkolwiek okolicznościach, odnaleźć lepszą drogę i dokonać swego wyboru. Nawet jeżeli okoliczności są poza jego kontrolą, ciągle jest wolny by wybrać postawę co do nich, ćwicząc odpowiedzialność i zmniejszając cierpienie własne jak również cierpienie innych.
Nanamoli Thera
Dr
Jayatilleke, w drugim eseju reprezentuje logikę. To oczywiste ze
sposobu w jaki obraca Cztery Szlachetne Prawdy w propozycje czy
stwierdzenia faktów. Że nie są one faktami,
ale rzeczami (szczególnego rodzaju) może być
dostrzeżone z Dhammacakkappavattana
Sutty gdzie dukhha
jest
parińńeyya, do absolutnego
poznania, samudaya jest
pahatabba, do porzucenia, nirodha jest sacchikatabba, do
zrealizowania i magga czwarta
prawda jest bhavetabba do
wypracowania.
Fakt jednakże jest tylko faktem i nie można z nim
nic zrobić gdyż jako taki nie ma znaczenia poza sobą
samym (nie sugeruje on innego faktu, którego sam by nie
zawierał) po prostu jest (i nawet wtedy gdy jest jest
wątpliwy).
Ale
rzeczy mają znaczenie; mianowicie są imperatywami,
wzywają do działania (jak butelka w Alicji w Krainie Czarów
z napisem “Wypij Mnie”. Heidegger i Sartre za nim opisuje
świat jako świat zadań do wykonania i mówi,
że człowiek w każdym momencie swego życia jest
zaangażowany w wykonywanie zadań ( niezależnie od tego
czy specjalnie zwraca na to uwagę czy nie). Widziane w tym
świetle Cztery Szlachetne Prawdy są podstawowymi zadaniami
dla ludzkiego przedsięwzięcia: Cierpienie mówi: ”Poznaj
mnie absolutnie”. Powstanie mówi: ”Porzuć
mnie”. Wstrzymanie mówi: “Zrealizuj Mnie”. I
Ścieżka mówi: ”Wypracuj mnie”.
Nanavira Thera
M 141. Ekspozycja Prawd
2. W Bennares, mnisi w Parku Jeleni w Isipatana Tathagata spełniony i całkowicie przebudzony wprawił w ruch niezrównane Koło Dhammy, które nie może być zatrzymane przez żadnego pustelnika czy bramina, boga lub Marę lub Brahmę czy kogokolwiek w świecie – anonsując, nauczając, opisując, ustanawiając, odsłaniając, eksponując i ukazując Cztery Szlachetne Prawdy. Jakie cztery?
3. Anonsując, nauczając, opisując, ustanawiając, odsłaniając, eksponując i ukazując szlachetną prawdę o cierpieniu. Anonsując, nauczając, opisując, ustanawiając, odsłaniając, eksponując i ukazując szlachetną prawdę o powstaniu cierpienia. Anonsując, nauczając, opisując, ustanawiając, odsłaniając, eksponując i ukazując szlachetną prawdę o wstrzymaniu cierpienia. Anonsując, nauczając, opisując, ustanawiając, odsłaniając, eksponując i ukazując szlachetną prawdę o drodze prowadzącej do wstrzymania cierpienia.
4. W Bennares, mnisi w Parku Jeleni w Isipatana Tathagata spełniony i całkowicie przebudzony wprawił w ruch niezrównane Koło Dhammy, które nie może być zatrzymane przez żadnego pustelnika czy bramina, boga lub Marę lub Brahmę czy kogokolwiek w świecie – anonsując, nauczając, opisując, ustanawiając, odsłaniając, eksponując i ukazując Cztery Szlachetne Prawdy.
5. Kultywujcie przyjaźń z Sariputtą i Moggallaną, mnisi. Są oni mądrzy i pomocni dla swych towarzyszy w świętym życiu. Sariputta jest jak matka, Moggallana jest jak opiekunka. Sariputta trenuje innych dla owocu wchodzącego w strumień, Moggallana dla najwyższego celu. Sariputta, mnisi jest zdolny anonsować, nauczać, opisywać, ustanawiać, odsłaniać, eksponować i ukazywać Cztery Szlachetne Prawdy.
6. To powiedział Zrealizowany. Po powiedzeniu tego, Spełniony wstał ze swego miejsca i udał się do swej kwatery.
7. Wtedy, wkrótce po tym jak Zrealizowany odszedł, czcigodny Sariputta odezwał się do mnichów tak: „Przyjaciele mnisi”. „Przyjacielu”, odpowiedzieli mnisi czcigodnemu Sariputtcie. Czcigodny Sariputta rzekł to:
8. W Bennares, mnisi w parku Jeleni w Isipatana Tathagata spełniony i całkowicie oświecony wprawił w ruch niezrównane Koło Dhammy, które nie może być zatrzymane przez żadnego pustelnika czy bramina, boga lub Marę lub Brahmę czy kogokolwiek w świecie – anonsując, nauczając, opisując, ustanawiając, odsłaniając, eksponując i ukazując Cztery Szlachetne Prawdy. Jakie cztery?
9. Anonsując, nauczając, opisując, ustanawiając, odsłaniając, eksponując i ukazując szlachetną prawdę o cierpieniu. Anonsując, nauczając, opisując, ustanawiając, odsłaniając, eksponując i ukazując szlachetną prawdę o powstaniu cierpienia. Anonsując, nauczając, opisując, ustanawiając, odsłaniając, eksponując i ukazując szlachetną prawdę o wstrzymaniu cierpienia. Anonsując, nauczając, opisując, ustanawiając, odsłaniając, eksponując i ukazując szlachetną prawdę o drodze prowadzącej do wstrzymania cierpienia.
10. A jaka przyjaciele jest szlachetna prawda o cierpieniu? Narodziny są cierpieniem, starość jest cierpieniem, śmierć jest cierpieniem, płacz, ból, smutek i rozpacz są cierpieniem. Nie osiągnąć tego czego się chce jest cierpieniem, w skrócie pięć agregatów objętych utrzymywaniem jest cierpieniem.
11 A czym przyjaciele są narodziny? W różnych stanach istnienia narodziny istot, ich dojście do narodzin, umiejscowienie (w łonie), generacja, manifestacja agregatów, uzyskanie baz dla kontaktu, oto co nazywa się narodzinami.
12. A czym przyjaciele jest starość? W różnych stanach istnienia, starość istot, ich podeszły wiek, łamliwość (zębów), siwizna (włosów), pomarszczenie (skóry) schyłek życia i osłabienie organów zmysłowych, oto co nazywa się starością.
13. A czym przyjaciele jest śmierć? W różnych stanach istnienia, zgon, umieranie, odchodzenie, zanik, znikanie, wypełnienie czasu, zanik agregatów - oto co nazywamy śmiercią.
14. A czym przyjaciele jest żal? Żal, żalenie się, żałość tego którego spotkało nieszczęście, lub dotkniętego przez jakiś bolesny stan – to nazywamy żalem.
15. A czym przyjaciele jest płacz? Zawodzenie, lament, lamentowanie i płakanie tego którego którego spotkało nieszczęście, lub dotkniętego przez jakiś bolesny stan.
16. A czym przyjaciele jest ból? Cielesny ból, cielesny dyskomfort, bolesne nieprzyjemne uczucie zrodzone z cielesnego kontaktu – to nazywamy bólem.
17. A czym przyjacielu jest smutek? Mentalny ból, mentalny dyskomfort, bolesne nieprzyjemne uczucie zrodzone z mentalnego kontaktu – to nazywamy smutkiem.
18. A czym przyjaciele jest rozpacz? Kłopot i rozpacz, poruszenie i desperacja tego którego spotkało nieszczęście, lub dotkniętego przez jakiś bolesny stan – to nazywamy rozpaczą.
19. A czym przyjaciele jest nie osiągnięcie tego czego się chce? U istot narażonych na narodziny pojawia się takie życzenie: „Ach żebyśmy nie były narażone na narodziny! Żeby narodziny nas nie nachodziły”. Ale tego nie osiąga się samymi życzeniami i tak nie osiągnięcie tego czego się chce jest cierpieniem. U istot narażonych na starość ... chorobę ... śmierć ... żal, płacz, ból, smutek i rozpacz, pojawia się takie życzenie: „Ach żebyśmy nie były narażone na żal, płacz, ból, smutek i rozpacz, żeby żal, płacz, ból, smutek i rozpacz, nas nie nachodziły”. Ale tego nie osiąga się samymi życzeniami i tak nie osiągnięcie tego czego się chce jest cierpieniem.
20. A czym jest pięć agregatów objętych utrzymywaniem? To agregat materialnej formy objęty utrzymywaniem, agregat uczucia objęty utrzymywaniem, agregat percepcji objęty utrzymywaniem, agregat determinacji objęty utrzymywaniem, agregat świadomości objęty utrzymywaniem. To jest nazywane szlachetną prawdą o cierpieniu.
21 A jaką jest szlachetna prawda o powstaniu cierpienia? To pragnienie przynoszące odnowę cierpienia stowarzyszone z rozmiłowaniem i pożądaniem, rozmiłowaniem się to w tym to w tamtym, to jest: pragnienie zmysłowych przyjemności, pragnienie istnienia i pragnienie nie-istnienia. To nazywamy szlachetną prawdą o powstaniu cierpienia.
22. A jaka jest przyjacielu szlachetna prawda o wstrzymaniu cierpienia? To opuszczenie, zanik i wstrzymanie, rezygnacja, uwolnienie się, puszczenie i odrzucenie tegoż pragnienia. To nazywamy szlachetną prawdą o wstrzymaniu cierpienia.
23. A jaka, przyjaciele jest szlachetna prawda o drodze prowadzącej do wstrzymania cierpienia? To ta szlachetna ośmioraka ścieżka, mianowicie właściwy pogląd, właściwa intencja, właściwa mowa, właściwe działanie, właściwe utrzymanie, właściwy wysiłek, właściwa uważność i właściwa koncentracja.
24. A czym przyjaciele jest właściwy pogląd? Wiedza o cierpieniu, wiedza o powstaniu cierpienia, wiedza o wstrzymaniu cierpienia, wiedza o drodze prowadzącej do wstrzymania cierpienia – to nazywa się właściwym poglądem.
25. A czym przyjaciele jest właściwa intencja? Intencja wyrzeczenia, intencja nie-złej woli, intencja nie-okrucieństwa, to nazywa się właściwą intencją.
26. A czym przyjaciele jest właściwa mowa? Powstrzymaniem się od fałszywej mowy, powstrzymaniem się od złośliwej mowy, powstrzymaniem się od ostrej mowy, powstrzymaniem się od gadulstwa – to nazywa się właściwą mową.
27. A czym przyjaciele jest właściwe działanie? Powstrzymanie się od zabijania żywych istot, powstrzymanie się od zabierania tego co niedane, powstrzymanie się od błędnego prowadzenia co do zmysłowych przyjemności, to nazywa się właściwym działaniem.
28. A czym, przyjaciele jest właściwe utrzymanie? Tu szlachetny uczeń po porzuceniu błędnego utrzymania się, utrzymuje się właściwie, to nazywa się właściwym utrzymaniem.
29. A czym przyjaciele jest właściwy wysiłek? Tu szlachetny uczeń wzmaga energię w celu nie powstania niepowstałych, złych niekorzystnych stanów i czyni wysiłek, ćwiczy swój umysł i ciężko pracuje. Wzmaga energię w celu powstania niepowstałych, dobrych, korzystnych stanów i czyni wysiłek, ćwiczy swój umysł i ciężko pracuje. Wzmaga energię w celu kontynuacji, nie-zanikania, wzmocnienia i wzrostu i wypełnienia przez rozwój korzystnych stanów i czyni wysiłek, ćwiczy swój umysł i ciężko pracuje.
30. A czym przyjaciele jest właściwa uważność? Tu mnich trwa kontemplując ciało jako ciało, pilny, całkowicie rozważny i uważny, zaniechawszy światowych pożądliwości i smutku. Trwa kontemplując uczucia jako uczucia, pilny, całkowicie rozważny i uważny, zaniechawszy światowych pożądliwości i smutku. Trwa kontemplując umysł jako umysł, pilny, całkowicie rozważny i uważny, zaniechawszy światowych pożądliwości i smutku. Tu mnich trwa kontemplując idee jako idee, pilny, całkowicie rozważny i uważny, zaniechawszy światowych pożądliwości i smutku.
31. A czym przyjaciele jest właściwa koncentracja? Tu całkowicie odłączony od zmysłowych przyjemności, odłączony od niekorzystnych rzeczy, mnich wkracza i trwa w pierwszej jhanie z towarzyszącymi temu myśleniem i rozważaniem i z błogością i przyjemnością zrodzonymi z odosobnienia. Z uspokojeniem myślenia i rozważania wkracza on i trwa w drugiej jhanie, z pewnością siebie i zjednoczonym umysłem, bez myślenia i rozważania, z błogością i przyjemnością zrodzonymi z koncentracji. Z zanikiem błogości trwając w równowadze, uważny i w pełni rozważny, ciągle odczuwając przyjemność cielesną, wkracza i trwa w trzeciej jhanie o której szlachetni mówią: „Ten ma przyjemne przebywanie kto zrównoważony i uważny”. Z porzuceniem przyjemności i bólu, po uprzednim zaniku radości i smutku wkracza on i trwa w czwartej jhanie, charakteryzującej się ani-bólem-ani-przyjemnością i czystością umysłu dzięki równowadze. To jest nazywane właściwą koncentracją. To jest nazwane szlachetną prawdą o drodze prowadzącej do wstrzymania cierpienia.
32. W Bennares, mnisi w Parku Jeleni w Isipatana, Tathagata spełniony i całkowicie przebudzony wprawił w ruch niezrównane Koło Dhammy, które nie może być zatrzymane przez żadnego pustelnika czy bramina, boga lub Marę lub Brahmę czy kogokolwiek w świecie – anonsując, nauczając, opisując, ustanawiając, odsłaniając, eksponując i ukazując Cztery Szlachetne Prawdy.
Oto co powiedział czcigodny Sariputta. Mnisi byli zadowoleni i ucieszeni słowami czcigodnego Sariputty.