I teraz, pytanie, tak długo jak pozostaje pytaniem jest dialektyką a gdy odpowiedziane, dialektyka jest jednoznacznie rozwiązana. W swej czterorakiej klasyfikacji pytań (dialektyk) Budda komunikuje nam jak traktować dialektyki. Są dwie formy komunikacji i mogą one być nazwane odpowiednio “dydaktyczną” i “egzystencjalną”. Pierwsza mówi: “To jest tak a tak”, “to jest tym co trzeba zrobić” podczas gdy druga dąży do zestawienia podstawowych elementów sytuacji i pozostawienia ich innym by dokonali sami dla siebie aktu odkrycia, co może być uczynione na podstawie tych zebranych elementów. Dydaktycznie można komuś powiedzieć jak ma ugotować posiłek przez zakomunikowanie mu przepisu, ale zaspokojenie głodu i odkrycie procesu gotowania i tego jak dobry jest posiłek, może być tylko komunikowane egzystencjalnie – to musi być przeżyte.
Wróćmy teraz do czterech pytań i sposobów komunikowania odpowiedzi, tak jak to zakomunikował nam Budda; po pierwsze każde pytanie jest dialektyką. I pierwszy typ pytań jest do odpowiedzenia dydaktycznie. To ten rodzaj dialektyki, gdzie obie strony są już widoczne, co może i powinno być rozwiązane przez jednoznaczną odpowiedź (autorytetem dla takiego jednoznacznego rozwiązania jest zawsze dokładna obserwacja bez zapomnienia tego co się zaobserwowało). Przykładami takich jednoznacznych decyzji będą wybory dawania nad skąpstwo, uprzejmości a nie nienawiści i gniewu, jednoznacznego utrzymywania pięciu wskazań niezłamanymi (gdyż Budda zaobserwował, że ich łamanie pociąga za sobą ból, taka jest obserwowalna natura egzystencji dla Buddy wiedzącego jak rzeczy się mają) itd. Najwyższą formą, w której ta jednoznaczna decyzja się wyraża to forma Ośmiorakiej Szlachetnej Ścieżki, wybór Właściwego i odrzucenie Błędnego. (NB w ten sposób widziana, Ścieżka jawi się nie jako “obserwancja” czy ” racjonalny schemat” czy "obowiązek” ale jako praktyczna droga do zakończenia cierpienia). To dydaktyczna komunikacja, która jednoznacznie rozwiązuje dialektykę z jasnych powodów i bez mistyfikacji.
Następny typ – to pytania dające się odpowiedzieć po analizie – mogą one być uważane za typ dialektyki której jedna strona została ukryta i której obie strony wymagają jasnego naświetlenia. To pytania, których dwuznaczność powinna być wykazana dydaktycznie. Czy po tym może być ono odpowiedziane lub częściowo odpowiedziane, jest sprawą drugorzędnej wagi. To co ważne to nie”kupić kota w worku” przez odpowiedzenie jednoznacznie na pytanie, którego w pełni się nie zrozumiało. Podwójność idącej za tym dialektyki do czasu zanim nie zostanie naświetlona przez analizę pozostając ukrytą może być niebezpieczna i wprowadzająca w błąd. Takim pytaniem będzie: ”Czy Budda krytykował wszelki ascetyzm?” Przed odpowiedzeniem, główny punkt debaty powinien być jasno przedstawiony.
Trzeci rodzaj pytania musi być potraktowany przez kontr-pytanie. To sprawia, że pytający odkrywa w swym własnym umyśle elementy, które skłoniły go do zadania tego pytania. I to gdy zostaje to tak naświetlone przez niego samego, daje mu możliwość odkrycia jak zbłądził formułując swe pytanie. Może odkryć dla siebie, że zakładana dialektyka jego pytania jest fikcyjna, i że prawda leży gdzie indziej. To w żadnym wypadku nie jest komunikacja dydaktyczna lecz egzystencjalna. Pytającemu nie mówi się dydaktycznie co ma robić, egzystencjalnie daje mu się możliwość osobistego odkrycia (To co jest odkrywane, może być dydaktycznie zakomunikowane ale akt odkrycia nie). W tym sensie Nauka Buddy - ta o Czterech Prawdach – jest sercem egzystencjalnej komunikacji.
Czwarty rodzaj pytania, którego należy unikać, to ten co pochwytuje odpowiadającego albo celowo albo niezamierzenie w potwierdzenie nieusprawiedliwionego założenia, niezależnie czy odpowie twierdząco czy negatywnie. (Jest dobrze rozpoznane przez logikę jak zaprzeczenie z konieczności wymaga uprzedniej afirmacji tego co jest zaprzeczane czy negowane). Najlepszym przykładem takich pytań jest zestaw czterech: ”Czy Tathagata istnieje po śmierci? Czy nie istnieje po śmierci? Czy zarówno istnieje jak i nie istnieje po śmierci? Czy ani istnieje ani nie istnieje po śmierci?” na żadne z nich Budda nie zgodził się odpowiedzieć. “Czy to dla tego że był agnostykiem?” spytali pewni ludzie. Ale samo to pytanie pokazuje, że egzystencjalna komunikacja zawiodła w przypadku pytającego, bo oprócz faktu opisania Buddy (Przebudzonego) jako agnostyka co jest raczej zwykłą sprzecznością, przeoczono to, że cztery pytania o istnienie Tathagaty po śmierci zawierają założenie, które odpowiedzi tak lub nie jednako afirmują.
Nanamoli Thera całość tutaj
Cokolwiek
człowiek wybiera, cokolwiek potwierdza i cokolwiek człowiek
pozwala by zalegały pod tym tendencje, to staje się
obiektem przez który świadomość ma stanowisko.
To wtedy gdy jest obiekt, to świadomość ma stanowisko.
Kiedy świadomość ze stanowiskiem rozwinęła
się na tym, wtedy odnowienie istnienia zachodzi w przyszłości,
wtedy narodziny, starość i śmierć, żal i
płacz, ból, smutek i rozpacz mają aktualne istnienie
w przyszłości. Oto jakie jest powstanie tej całej masy
cierpienia. Jeżeli człowiek nie wybiera i jeżeli nie
potwierdza czegokolwiek ale ciągle pozwala by zalegały
tendencje, to staje się obiektem przez który świadomość
ma stanowisko. To wtedy gdy jest obiekt to świadomość
ma stanowisko. Kiedy świadomość ze stanowiskiem
rozwinęła się na tym, wtedy odnowienie istnienia
zachodzi w przyszłości...
Nanamoli Thera: Pakappati tu
oznacza potwierdzać czy sponsorować
jedną stronę dialektyki z anuruddha/
pativiruddha
aprobowanie/ nie-aprobowanie, akceptowanie/ nie-akceptowanie
atrakcja/ odpychanie.
Vikappana reprezentuje albo/albo dialektyki zapraszającej do
zajęcia jednej strony. Trzy terminy ceteti,
pakappeti, anuseti
tutaj tłumaczone jako “wybiera”, “potwierdza”,
i “zezwala tendencjom zalegać” mogą być
(psychologicznie) parafrazowane w następujący sposób:
Czyni początkowy wybór (opierając się na
założeniu) potwierdza ten wybór w swym zachowaniu
przez albo afirmację albo zaprzeczenie (akceptacja czy
odrzucenie danej idei) zezwala on początkowemu wyborowi z jego
założeniem zejść poniżej granicy rozważności
gdzie to kontynuuje wpływanie na jego zachowanie bez jego
zrozumienia dlaczego (i zabarwia jego kolejne wybory, potwierdzenia i
dogłębne tendencje).
Czy Tathagata istnieje po śmierci?, czy Tathagata nie-istnieje po śmierci?, czy Tathagata zarówno istnieje jak i nie-istnieje po śmierci?, czy Tathagata ani istnieje ani nie istnieje po śmierci? Na wszystkie te pytania Zrealizowany nie odpowiada. Dlaczego?
Wolność od rozpoznania. Brak zastosowania. „Jak myślisz,
wielki
królu? Czy masz obliczającego, czy kalkującego czy matematyka,
który mógłby policzyć ziarnka piasku w rzece Ganges, w taki
sposób: 'Jest tyle ziaren piasku w rzece Ganges' lub 'Jest tyle
setek ziaren piasku w rzece Ganges' lub 'Jest tyle tysięcy ziaren
piasku w rzece Ganges' lub 'Jest tyle setek tysięcy ziaren piasku w
rzece Ganges'?” „Nie, czcigodna pani”. „Zatem, wielki królu, czy
masz obliczającego, czy kalkującego czy matematyka, który mógłby
policzyć wodę w rzece Ganges, w taki sposób: 'Jest tyle galonów
wody w rzece Ganges' lub 'Jest tyle setek galonów wody w rzece
Ganges' lub 'Jest tyle tysięcy galonów wody w rzece Ganges' lub
'Jest tyle setek tysięcy galonów wody w rzece Ganges'?” „Nie, czcigodna
pani. Z
jakiego powodu? Ponieważ wielki ocean jest głęboki, niezmierzony,
trudny do zgłębienia”.
„Tak też, wielki królu,
materia przez którą ktoś mógłby opisać Tathagatę, została
porzucona przez Tathagatę, ucięta u korzenia, uczyniona jak palmowy
pieniek, unicestwiona, tak, że nie jest już więcej podmiotem do
przyszłego powstania. Tathagata, wielki królu, jest wyzwolony od
rozpoznania w terminach materii; jest głęboki, niezmierzony, trudny
do zgłębiania jak ocean.
'Tathagata istnieje po
śmierci' – nie ma zastosowania, 'Tathagata nie-istnieje po
śmierci' – nie ma zastosowania, 'Tathagata zarówno istnieje jak
i nie-istnieje po śmierci' – nie ma zastosowania, 'Tathagata ani
istnieje ani nie istnieje po śmierci' – nie ma zastosowania.
Te uczucie ... percepcja
...
determinacje ... świadomość przez którą ktoś mógłby opisać
Tathagatę, została porzucona przez Tathagatę, ucięta u korzenia,
uczyniona jak palmowy pieniek, unicestwiona, tak, że nie jest już
więcej podmiotem do przyszłego powstania. Tathagata, wielki królu,
jest wyzwolony od rozpoznania w terminach świadomości; jest głęboki,
niezmierzony, trudny do zgłębiania jak ocean.
'Tathagata istnieje po
śmierci' – nie ma zastosowania, 'Tathagata nie-istnieje po
śmierci' – nie ma zastosowania, 'Tathagata zarówno istnieje jak
i nie-istnieje po śmierci' – nie ma zastosowania, 'Tathagata ani
istnieje ani nie istnieje po śmierci' – nie ma zastosowania. SN 44: 1
Zaangażowanie Sariputta: 'Tathagata
istnieje po śmierci': to przyjacielu jest zaangażowaniem się w
materię. Tathagata nie-istnieje po śmierci, to jest zaangażowaniem
się w materię. Tathagata zarówno istnieje jak i nie-istnieje po
śmierci to jest zaangażowaniem się w materię. Tathagata ani
istnieje ani nie istnieje po śmierci to przyjacielu jest
zaangażowaniem się w materię. Tathagata istnieje po śmierci': to
przyjacielu jest zaangażowaniem się w uczucie ... percepcję ...
determinacje ... świadomość. Tathagata nie-istnieje po śmierci,
to jest zaangażowaniem się w świadomość. Tathagata zarówno
istnieje jak i nie-istnieje po śmierci to jest zaangażowaniem się
w świadomość. Tathagata ani istnieje ani nie istnieje po śmierci'
to przyjacielu jest zaangażowaniem się w świadomość.SN 44: 3
Brak wglądu w powstawanie, wstrzymanie i
drogę prowadzącą do wstrzymania. Sariputta: Przyjacielu, to
ten który nie zna i nie widzi materii taką jaką rzeczywiście
jest, kto nie zna i nie widzi jej powstania, jej wstrzymania i drogi
prowadzącej do jej wstrzymania, on to myśli: Tathagata istnieje po
śmierci, czy Tathagata nie-istnieje po śmierci, czy Tathagata
zarówno istnieje jak i nie-istnieje po śmierci, czy Tathagata ani
istnieje ani nie istnieje po śmierci. To ten który nie zna i nie
widzi uczucia ... percepcji ... determinacji ... świadomości taką
jaką rzeczywiście jest, kto nie zna i nie widzi jej powstania, jej
wstrzymania i drogi prowadzącej do jej wstrzymania, on to myśli:
Tathagata istnieje po śmierci, czy Tathagata nie-istnieje po
śmierci, czy Tathagata zarówno istnieje jak i nie-istnieje po
śmierci, czy Tathagata ani istnieje ani nie istnieje po śmierci. SN 44:
4
Przyjacielu, to ten który
nie jest wolny od pożądania materii, kto nie jest wolny od chęci,
afektacji, łaknienia, namiętności i pragnienia materii, on to
myśli: Tathagata istnieje po śmierci, Tathagata nie istnieje po
śmierci, Tathagata zarówno istnieje jak i nie istnieje po śmierci,
Tathagata ani istnieje ani nie istnieje po śmierci. To ten który
nie jest wolny od pożądania uczucia ... percepcji ... determinacji
... świadomości, kto nie jest wolny od chęci, afektacji,
łaknienia, namiętności i pragnienia świadomości, on to myśli:
Tathagata istnieje po śmierci, Tathagata nie istnieje po śmierci,
Tathagata zarówno istnieje jak i nie istnieje po śmierci, Tathagata
ani istnieje ani nie istnieje po śmierci. SN 44: 5
Rozmiłowanie w agregatach. Przyjacielu, to ten kto rozmiłowuje się w materii, który czerpie rozmiłowanie z materii, który cieszy się materią, który nie zna i nie widzi wstrzymania materii, takiego jakim w rzeczywistości ono jest, myśli: Tathagata istnieje po śmierci, Tathagata nie istnieje po śmierci, Tathagata zarówno istnieje jak i nie istnieje po śmierci. Tathagata ani istnieje ani nie istnieje po śmierci. To ten kto rozmiłowuje się w uczuciu....kto rozmiłowuje się w percepcji...kto rozmiłowuje się w determinacjach...kto rozmiłowuje się w świadomości, który cieszy się świadomością który nie zna i nie widzi wstrzymania świadomości, takiego jakim w rzeczywistości ono jest, myśli: Tathagata istnieje po śmierci, Tathagata nie istnieje po śmierci, Tathagata zarówno istnieje jak i nie istnieje po śmierci. Tathagata ani istnieje ani nie istnieje po śmierci. Ale przyjacielu, ten kto nie rozmiłowuje się w materii ...ten kto nie rozmiłowuje się w uczuciu ... ten kto nie rozmiłowuje się w percepcji ...ten kto nie rozmiłowuje się w determinacjach ... ten kto nie rozmiłowuje się w świadomości, kto zna i widzi wstrzymanie świadomości, takim jakim rzeczywiście ono jest, on to nie myśli: Tathagata istnieje po śmierci, Tathagata nie istnieje po śmierci, Tathagata zarówno istnieje jak i nie istnieje po śmierci. Tathagata ani istnieje ani nie istnieje po śmierci. Oto przyjacielu jest przyczyna i powód dlaczego nie zostało to zdeklarowane przez Zrealizowanego.
Rozmiłowanie w istnieniu. „Ale przyjacielu, czy może być inna metoda wyjaśnienia dlaczego to nie zostało zdeklarowane przez Zrealizowanego?” „Może być, przyjacielu. To ten kto rozmiłowuje się w istnieniu, kto czerpie rozmiłowanie z istnienia, kto cieszy się istnieniem i kto nie zna i nie widzi wstrzymania istnienia, takiego jakim ono w rzeczywistości jest, on to myśli: Tathagata istnieje po śmierci, Tathagata nie istnieje po śmierci, Tathagata zarówno istnieje jak i nie istnieje po śmierci, Tathagata ani istnieje ani nie istnieje po śmierci. Ale przyjacielu, ten kto nie rozmiłowuje się w istnieniu, kto nie czerpie rozmiłowania z istnienia, kto nie cieszy się istnieniem i kto zna i widzi wstrzymanie istnienia, takim jakim w rzeczywistości ono jest, on to nie myśli: Tathagata istnieje po śmierci, Tathagata nie istnieje po śmierci, Tathagata zarówno istnieje jak i nie istnieje po śmierci, Tathagata ani istnieje ani nie istnieje po śmierci.
Rozmiłowanie w utrzymywaniu. „Ale przyjacielu, czy może być inna metoda wyjaśnienia dlaczego to nie zostało zdeklarowane przez Zrealizowanego?” „Może być, przyjacielu. To ten kto rozmiłowuje się w utrzymywaniu, kto czerpie rozmiłowanie z utrzymywania, kto cieszy się utrzymywaniem i kto nie zna i nie widzi wstrzymaniautrzymywania, takiego jakim ono w rzeczywistości jest, on to myśli: Tathagata istnieje po śmierci, Tathagata nie istnieje po śmierci, Tathagata zarówno istnieje jak i nie istnieje po śmierci, Tathagata ani istnieje ani nie istnieje po śmierci. Ale przyjacielu, ten kto nie rozmiłowuje się w utrzymywaniu, kto nie czerpie rozmiłowania z utrzymywania, kto nie cieszy się utrzymywaniem i kto zna i widzi wstrzymanie utrzymywania, takim jakim w rzeczywistości ono jest, on to nie myśli: Tathagata istnieje po śmierci, Tathagata nie istnieje po śmierci, Tathagata zarówno istnieje jak i nie istnieje po śmierci, Tathagata ani istnieje ani nie istnieje po śmierci.
Rozmiłowanie w pragnieniu. „Ale przyjacielu, czy może być inna metoda wyjaśnienia dlaczego to nie zostało zdeklarowane przez Zrealizowanego?” „Może być, przyjacielu. To ten kto rozmiłowuje się w pragnieniu, kto czerpie rozmiłowanie z pragnienia, kto cieszy się pragnieniem i kto nie zna i nie widzi pragnienia, takiego jakim ono w rzeczywistości jest, on to myśli: Tathagata istnieje po śmierci, Tathagata nie istnieje po śmierci, Tathagata zarówno istnieje jak i nie istnieje po śmierci, Tathagata ani istnieje ani nie istnieje po śmierci. Ale przyjacielu, ten kto nie rozmiłowuje się w pragnienu, kto nie czerpie rozmiłowania z pragnienia, kto nie cieszy się pragnieniem i kto zna i widzi wstrzymanie pragnienia, takim jakim w rzeczywistości ono jest, on to nie myśli: Tathagata istnieje po śmierci, Tathagata nie istnieje po śmierci, Tathagata zarówno istnieje jak i nie istnieje po śmierci, Tathagata ani istnieje ani nie istnieje po śmierci. SN 44: 6
Niemożność opisu. „Ale przyjacielu, czy jest inna metoda wyjaśniania dlaczego to nie zostało zdeklarowane przez Zrealizowanego?” „Przyjacielu Sariputto, dlaczego chcesz jeszcze coś do tego dodawać? Przyjacielu Sariputto, kiedy mnich jest wyzwolony przez wyczerpanie pragnienia, nie ma koła by go opisać. (SN 44:6)
Widzenie rzeczy: "To moje, tym jestem, to
moje ja". Maha Moggalana: Vaccha,
wędrowcy innych sekt uważają oko tak: „To moje, tym jestem, to
moje ja” . Uważają ucho tak: „To moje, tym jestem, to moje ja”. Uważają
nos tak: „To moje, tym jestem, to moje ja”. Uważają
język tak: „To moje, tym jestem, to moje ja”. Uważają ciało
tak: „To moje, tym jestem, to moje ja” . Uważają umysł tak:
„To moje, tym jestem, to moje ja”. Dlatego też gdy stawia się
im takie pytania, dają takie odpowiedzi jak: „Tathagata istnieje
po śmierci”, „Tathagata nie istnieje po śmierci”, „Tathagata
zarówno istnieje jak i nie istnieje po śmierci”, „Tathagata ani
istnieje ani nie istnieje po śmierci”. Ale, Vaccha, Tatahagata,
Arahat uważa oko tak: "To nie moje, tym nie jestem, to nie moje ja”.
Uważa ucho tak: „To nie moje, tym nie jestem, to nie moje ja”.
Uważa nos tak: „To nie moje, tym nie jestem, to nie moje ja”. Uważa
język tak: „To nie moje, tym nie jestem, to nie moje ja”. Uważa ciało
tak: „To nie moje, tym nie jestem, to nie moje ja”.
Uważa umysł tak: „To nie moje, tym nie jestem, to nie moje ja”.
Dlatego też gdy stawia mu się takie pytania, nie daje takich
odpowiedzi. SN 44: 8
Wstrzymanie warunku na opis. Sabhiya
Kaccana: „Vaccha,
co do warunku i przyczyny na opisanie Tathagaty jako 'składającego
się z materii' czy jako 'niematerialnego' czy jako 'postrzegającego'
czy jako 'niepostrzegającego', czy jako
'ani-postrzegającego-ani-nie-postrzegającego': gdyby ten warunek i
przyczyna zanikły całkowicie i totalnie bez pozostałości, w jaki
sposób można by opisać go jako 'składającego się z materii' czy
'niematerialnego' czy jako 'postrzegającego' czy jako
'niepostrzegającego', czy jako 'ani-
postrzegającego-ani-nie-postrzegającego'? SN 44: 11
Nanamoli Thera: Pytania o istnienie Tathagaty po śmierci, nie nadają się do odpowiedzi gdyż odpowiedź „tak” lub „nie” jednakowo potwierdzają założenie. Potwierdzająca czy negatywna odpowiedź na pytanie np „czy świat jest skończony czy nieskończony?” jednakowo potwierdza idee wyrażane przez słowa „świat” i „jest” jako niekwestionowalnie ważne idee nie będące przedmiotem analizy; afirmujące lub negujące odpowiedzi na poczwórne pytanie o Tathagatę po śmierci tak samo afirmują „osobę” i „istnienie” (egzystencję) jako niekwestionowalnie ważne fundamentalne idee nie będące podmiotem analizy. Ale Budda stawia istnienie (egzystencję i nie-egzystencję) pod znakiem zapytania, kładąc je w perspektywę ze Świadomością we wzór Współzależnego Powstania, tam nie mogą się stać rywalami odnośnie do metafizycznej Absolutności i są podporządkowane Działaniu i jego wstrzymaniu.
Nanavira Thera: "Ani on ani inny". Te często cytowane dictum pojawia się gdzieś w Milindapanha jako odpowiedź na pytanie; „Kiedy człowiek umiera, kto się odradza, on czy inny? Te pytanie jest zupełnie niepoprawne i wszelkie próby odpowiedzi na nie są tak samo nieuprawnione. Pytanie, dociekając „kto” się odradza popada w sakkayaditthi. Bierze ono za pewnik ważność osoby jako „ja” bo to tylko o „ja”, to pytanie „wieczne” (so) czy „przemijające” (ańńo) jest postawione. Odpowiedź również bierze to "ja" za pewnik, gdyż zezwala by to pytanie było postawione. Odpowiedź zaledwie zaprzecza (by to „ja” które musi być albo wieczne albo przemijające) temu, że jest ono wieczne czy przemijające, co czyni pomieszanie jeszcze większym. Prawidłowym sposobem jest odrzucenie pytania na pierwszym miejscu. Porównaj Anguttara (VI,ix,10 <A.iii,440>) gdzie jest powiedziane, że ten o właściwym poglądzie: ditthisampanna, nie tylko nie może utrzymywać, że autor przyjemności i bólu jest kimś (sobą czy kimś innym) ale również nie może utrzymywać, że autor nie jest kimś (ani sobą ani innym).
Ditthisampanna widzi obecną osobę (sakkaya) jako powstałą współzależnie od obecnych warunków i jako znikającą ze wstrzymaniem tych obecnych warunków i widząc tak nie uważa on obecnej osoby za ”ja”. Konsekwentnie nie zadaje pytania kto? o teraźniejszość. Przez wnioskowanie - (atitanagate nayam netva) odnosząc zasadę do przeszłości i przyszłości*, nie uważa on przeszłej czy przyszłej osoby za przeszłe czy przyszłe „ja” i nie zadaje pytania kto? o przeszłość czy o przyszłość (Patrz pytanie Mary, druga linia w „Prawda Absolutna”). (Milindapańha to szczególnie myląca książka).
*Dhamm'anvaye ńanam jest wiedzą zależną od wnioskowania w oparciu o Dhammę, tj wiedzą o tym, że fundamentalna Natura Rzeczy jest niezmienna w czasie i może być wywnioskowana z pewnością (inaczej niż w racjonalnym wnioskowaniu) od teraźniejszości do przeszłości i przyszłości. Innymi słowy to generalizacja bez abstrakcji.